Moment śmierci bliskiej nam osoby jest zazwyczaj ciężkim czasem, w którym wielokrotnie wszelkie inne sprawy odchodzą na bok. Jednakże, z punktu widzenia prawa moment śmierci oznacza moment otwarcia spadku po zmarłym. Jest to jeden z kluczowych elementów prawa spadkowego, gdyż moment nabycia spadku jest ściśle związany z chwilą śmierci spadkodawcy czyli zmarłego. Spadkobierca zmarłego czyli osoba która nabyła po nim spadek, nabywa go z dniem otwarcia spadku czyli śmierci, nie zaś z momentem prawomocnego orzeczenia sądu czy sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Bardzo często jest tak że zmarły posiadał majątek który wielokrotnie kojarzony jest z posiadanymi przez niego aktywami takimi jak np. Nieruchomość, oszczędności czy inne rzeczy ruchome. Majątek zmarłego w prawie spadkowym nazywany masą spadkowa oznacza zarówno aktywa jak również i pasywa czyli zobowiązania zmarłego takie jak np. kredyty, pożyczki, nieopłacone rachunki. W praktyce nabycie majątku spadkowego po zmarłym oznacza objęcie w posiadanie jego własności ale bardzo często również konieczność spłaty zobowiązań, które mogą przewyższać wartość odziedziczonego majątku. Pomimo tak trudnego czasu warto wiedzieć, jakie prawa przysługują spadkobiercom i jakie kroki należy podjąć, by uniknąć niekorzystnych konsekwencji.
Z chwilą śmierci spadkodawcy dochodzi do tzw. otwarcia spadku zaś prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na spadkobierców ustawowych lub testamentowych. Obejmuje to nie tylko aktywa (np. mieszkanie, oszczędności), ale również pasywa, czyli długi (np. kredyty, pożyczki, niezapłacone rachunki).
Spadkobierca w chwili w której dowiedział się o swoim powołaniu do dziedziczenia ma trzy możliwości:
• Przyjęcie spadku wprost
• Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
• Odrzucenie spadku
Odrzucenie spadku co do zasady w pełni chroni spadkobiercę przed dziedziczeniem – powoduje, iż spadkobierca który odrzucił spadek jest traktowany tak jakby nie dożył jego otwarcia, tym samym do dziedziczenia powołane są kolejne osoby.
Jednakże sposób przyjęcia spadku ma ogromne znaczenie na kwestie odpowiedzialności za ewentualny dług spadkowy, w szczególności jeśli okazuje się iż dług ten jest większy niż wartość aktywów spadkowych. Przyjęcie spadku wprost przez spadkobiercę oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi całym swoim majątkiem, bez ograniczeń. Jest to szczególnie niekorzystna sytuacja w przypadku jeśli wartość długów przewyższa wartość aktywów majątku. Jednakże, ustawodawca wychodząc na przeciw zabezpieczenia interesów spadkobierców w 2015r. wprowadził możliwość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza Praktyce oznacza to, że spadkobierca który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada tylko do wysokości wartości aktywów spadku. W kolejnym wpisie opisze szerzej instytucje przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza oraz krokach które należy podjąć aby zabezpieczyć się przed wierzycielami zmarłego.
Istotnym aspektem w zakresie prawa spadkowego są również terminy.
Na decyzję o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku mamy 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.
Najczęściej dniem w którym dowiadujemy się o swoim powołaniu do spadku jest moment śmierci bliskiego, ale w praktyce może być to także chwila dowiedzenia się o istnieniu testamentu albo o tym, że inni spadkobiercy odrzucili spadek, przez co doszło do powołania kolejnych osób.
Pozostaje więc pytanie co w sytuacji, jeśli termin już minął?
Jak już zostało wspomniane powyżej, ustawodawca w tym celu wprowadził instytucje przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeśli wiec w czasie 6 miesięcy od dowiedzenia się o swoim powołaniu nie złożymy stosownego oświadczenia, nabywamy spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Jest to instytucja stosowna domyślnie.
W szczególnych sytuacjach istnieje możliwość również:
- Uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia lub jego braku, jeśli doszło do błędu lub groźby (art. 1019 KC). W takiej sytuacji konieczne jest złożenie oświadczenia przed sądem i uprawdopodobnienie, że błąd był istotny.
- Wystąpienia o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezachowania terminu – w praktyce wymaga to jednak postępowania sądowego i udowodnienia, że spadkobierca nie miał realnej możliwości podjęcia decyzji na czas.
W każdym przypadku należy pamiętać o zachowaniu konkretnych procedur.
Oświadczenie o przyjęciu spadku wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza a także o odrzuceniu spadku możemy dokonać u notariusza poprzez sporządzenie przez niego odpowiedniego aktu, bądź przed Sądem. Sądem właściwym do przyjęcia takiego oświadczenia jest spadku, którym jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, lub sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania spadkobiercy składającego oświadczenie.
Wyżej wskazane oświadczenia mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku. W każdym jednakże przypadku kluczowym jest zachowanie terminu 6 miesięcy od dnia powzięcia informacji o powołaniu do spadku. Wyjątkiem jest jedynie przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza które jest domyślnie stosowane po upływie terminu 6 miesięcy.